Obrzęd pogrzebowy, XX-XXI w.

Przeprowadzone przez autora badania nad kaszubskim obrzędem „pustej nocy” wskazują na jej postępujący zanik. Transformacja społeczna i kulturowa, która ma istotny wpływ na praktykowaną przez Kaszubów pobożność mortuarną, w ostatnim ćwierćwieczu znacznie „przyspieszyła”. Dość wskazać na radykalne przeobrażenia ekonomiczne, gwałtowną „inwazję” technologii w codzienne życie wszystkich członków społeczeństwa, bezprecedensową łatwość wymiany myśli, idei oraz wszelakiego rodzaju „dóbr” kulturowych, uzyskaną dzięki „globalnej wiosce” internetowej, powszechną migrację osób, treści intelektualnych i stylów życia. W rezultacie małe i duże społeczności lokalne (narody, plemiona, grupy etniczne) zostały poddane intensywnej presji nowego, ideologicznego i technologicznego uniwersalizmu, który podważa ich tradycyjny sposób życia, tożsamość kulturową, religijną i strukturę społeczną. Dotyczy to także Kaszubów, którzy jeszcze przed wybuchem II wojny światowej uchodzili za grupę etniczną o silnej tożsamości kulturowej (język kaszubski i cała sfera obrzędowości), religijnej (tradycyjny katolicyzm zespolony z „wiejskim” czyli rolniczym życiem codziennym) oraz specyficznej, opartej o lokalną tradycję, mentalności i hierarchii wartości. Specyfika ta - przynajmniej w niektórych swych przejawach - przetrwała wyniszczające skutki II wojny światowej i kilkudziesięcioletnią presję „realnego socjalizmu”. Transformacja kulturowa dotyka także fenomenu kaszubskiej obrzędowości, związanej ze śmiercią i pogrzebem. Niweluje ona nie tylko „zewnętrzną” obrzędowość (rytuały), ale mocno uderza w ich źródła: żywą wiarę w katolickie „rzeczy ostateczne” (eschatologię), sens modlitwy za zmarłych oraz wspólnotę (rodzinną, sąsiedzką, wiejską). Jak dotąd, nie widać inicjatyw, które byłyby zdolne te destrukcyjne trendy cywilizacyjne zatrzymać.