Streszczenie: Celem artykułu jest usytuowanie wprzestrzeni aglomeracji tumsko-łęczyckiej znanych od dawna ibadanych ostatnimi laty stanowisk na zachodnim brzegu Bzury. Stanowiska Łęczyca–Emaus iKępa Łęczyca–Dzierzbiętów badane były przez ekipę IHKM Łódź wpołowie ubiegłego wieku. W XXI w. przeprowadzono kolejne badania wykopaliskowe na tych stanowiskach. Ich wyniki starano się przed-stawić wszerszym kontekście osadniczym oraz ocenić aktualny stan badań. Podstawowe problemy to ustalenie liczby funkcjonujących osad otwartych imiejsc, wjakich były zlokalizowane, atakże roli składników sakralnych świątyń i cmentarzysk wzdeterminowanej przyrodniczo i politycznie topografii wczesnośrednio-wiecznej aglomeracji. Kaplica p.w. Św. Krzyża na Starym Mieście pojawia się w źródłach pisanych w1235r., wzmiankowana jest wdokumentach z lat 1299, 1323, 1345 oraz 1396r., pojawia się wźródłach pi-sanych w1550r. Jako opuszczony (deserta) kościół pomocniczy wymieniony został wwizytacji ar-chidiakonatu łęczyckiego w1759r. Wlatach trzy-dziestych XIXw. wzniesiono kaplicę. WXXw. byłtu już tylko krzyż, zlokalizowany wmiejscu daw-nego kościoła iwsąsiedztwie sadzawki lub źródła. Stanowił on cel ostatnich „emausowych” space-rów iprzetrwał do II wojny światowej.W1235r. krakowski archidiakon Gumpert przekazał klasztorowi cystersów wWąchoc-ku wieś Błonie leżącą „za Łęczycą” oraz kaplicę Św.Krzyża leżącą w„samej Łęczycy” ze wszyst-kim, co do niej należało. Darowizna ta uzyskała zgodę komesa Mściwoja, kasztelana oświęcim-skiego, brata archidiakona. Sądząc po tym, że prawem własności dysponowali dwaj bracia, by-ło ono efektem dziedziczenia po ojcu lub matce. Pozwala to łączyć fundację kaplicy zwiekiem XII.