Dot. heraldyki żmigrodzkiego państwa stanowego koło Wrocławia, początek XVIII w.

Prezentowany tekst jest skromnym wkładem rozpoznawczym w zakresie rozwijających się ostatnio badań polskiej heraldyki gminnej. Zapoczątkowane jeszcze w XIX w. ograniczały się głównie do niezbadanych obszarów Górnego Śląska. Sytuacja ta zasadniczo zmieniła się jednak na początku obecnego stulecia. Przedstawiony w artykule materiał sfragistyczny związany jest ze żmigrodzko-prusickim fragmentem dawnego księstwa oleśnickiego i panującym na nim do początków XIX w. sołeckim systemem sądowniczym, zwanym potocznie Dreiding. Zaczerpnięty z prawa frankońskiego rozpowszechnił się na Śląsku wraz z trzynastowieczną kolonizacją niemiecką. Formalnym jego wyznacznikiem był powtarzający się na pieczęciach wiejskich zwrot Gerichts Siegel... (Pieczęć sądowa…). Jednak nie legenda, a typ przedstawienia napieczętnego stał się szczególnym wyróżnikiem heraldyki wiejskiej tego obszaru. Funkcjonujący od 1492 r. jako żmigrodzkie państwo stanowe był początkowo we władaniu Zygmunta Kurzbacha, następnie Adama i Ulricha von Schaffgotsch, aby od roku 1641 stać się własnością rodu von Hatzfeld, co podkreślone zostało na wielu omawianych pieczęciach niewielkim przedstawieniem rodowego godła. Specyficzne warunki geologiczne, ukształtowanie terenu, trzy rzeki, duże rozlewiska wodne, bogata roślinność oraz liczne gatunki zwierząt stały się podstawowymi elementami wpływającymi na codzienne życie mieszkańców, ich sztukę ludową, a także kanon znaków ikonicznych tworzący heraldykę wiejską tej społeczności. Podstawą niniejszego opracowania stały się lakowe pieczęcie odciśnięte w 1723 r. w dwóch „żmigrodzkich” tomach Katastru Karolińskiego przechowywanego w Achiwum Państwowym we Wrocławiu oraz 47 osiemnasto- i dziewiętnastowiecznych tłoków pieczętnych wolnego państwa żmigrodzkiego ze zbiorów Muzeum Narodowego we Wrocławiu. Dzięki zachowanym odciskom lakowym oraz datowanym tłokom pieczętnym można było ustalić chronologię pojawienia się niektórych motywów heraldycznych, pochodzenia ich wzorców oraz okresu ich funkcjonowania. Z badanego materiału źródłowego wyłoniły się także dwie grupy pieczęci – pierwsza licząca pięć odcisków i jeden zachowany tłok pieczętny oraz druga złożona z 13 odcisków pieczętnych i czterech zachowanych tłoków – których autorstwo możemy przypisać dwóm wyspecjalizowanym w sfragistyce grawerom z pierwszych dziesięcioleci XVIII w. Niezwykle pedantycznym w kształtowaniu realistycznych przedstawień animalistycznych herbów poszczególnych miejscowości żmigrodzkiego państwa stanowego okazał się ten drugi, którego grawerunki powielano w bardziej lub mniej udanych formach na kolejnych wersjach tłoków pieczętnych pomiędzy połową a końcem XVIII stulecia. W końcowej części niniejszego tekstu omówione zostały wszystkie rodzaje przedstawień i najbardziej czytelne ikonograficznie motywy.