Moda XVIII w. na Śląsku na podstawie ubiorów zachowanych w dawnych i obecnych wrocławskich kolekcjach muzealnych oraz malarstwa portretowego

Artykuł

W koszyku

Moda XVIII w. na Śląsku na podstawie ubiorów zachowanych w dawnych i obecnych wrocławskich kolekcjach muzealnych oraz malarstwa portretowego / Małgorzata Możdżyńska-Nawotka, Robert Heś. W: Roczniki Sztuki Śląskiej. T. 32 (2023), s. 117-182.

Autor

Możdżyńska-Nawotka Małgorzata Autor Heś Robert (1975- ) Autor

Forma i typ

Artykuły Publikacje naukowe

Temat

Sztuka śląska Moda Portrety Ubiór Sztuka niemiecka Zbiory muzealne Śląsk Wrocław (woj. dolnośląskie)

Gatunek

Artykuł problemowy Artykuł z czasopisma naukowego Artykuł z czasopisma o sztuce

Dziedzina i ujęcie

Bibliotekarstwo, archiwistyka, muzealnictwo Kultura i sztuka Historia

Okres

d1701 d1800

Dokument nadrzędny: Roczniki Sztuki Śląskiej. T. 32 (2023) / [redaktor naczelny Bożena Guldan-Klamecka] ; Muzeum Narodowe we Wrocławiu.

Artykuł, inspirowany wystawą „Szaleństwo rokoka! Fascynacja rokokiem na Śląsku (XVIII–XXI w.)”, jest próbą odpowiedzi na pytanie o recepcję osiemnastowiecznej mody rokokowej na Śląsku w oparciu o zachowane autentyczne ubiory i akcesoria mody z terenu Śląska, dziś znajdujące się w Muzeum Narodowym w Warszawie oraz Muzeum Narodowym we Wrocławiu. Są one analizowane w kontekście archiwalnej dokumentacji kolekcji oraz malarstwa portretowego.

Od końca XIX w. osiemnastowieczne ubiory i akcesoria mody trafiały do wrocławskich kolekcji muzealnych: założone go w 1858 r. Muzeum Starożytności Śląskich (Museum Shlesischer Altertümer; dalej: MSA), a potem Śląskiego Muzeum Przemysłu Artystycznego i Starożytności (Schlesisches Museum für Kunstgewerbe und Altertümer; dalej: SMfKuA). Nabywano je w drodze zakupów i darów od lokalnych właścicieli, w których posiadaniu przedmioty te znajdowały się przeważnie jako pamiątki i którzy w wielu przypadkach byli w stanie podać bliższe informacje o ich pochodzeniu w oparciu o tradycję rodzinną. Można zatem przyjąć, iż kolekcja dokumentowała charakter ubiorów istotnie noszonych na Śląsku przez – jak wskazują archiwalia – arystokrację, szlachtę i zamożne mieszczaństwo.

Ewakuowane podczas II wojny światowej do składnic muzealnych na terenie Śląska, osiemnastowieczne ubiory z kolekcji dawnego wrocławskiego SMfKuA po wojnie znalazły się w Muzeum Narodowym w Warszawie, podczas gdy do ówczesnego Muzeum Śląskiego, dziś Muzeum Narodowego we Wrocławiu, trafiła większość akcesoriów mody. Do wrocławskich zbiorów w 1975 r. przekazane zostały także osiemnastowieczne ubiory z Muzeum Sprzętu Gospodarstwa domowego w Ziębicach pochodzące z przedwojennych zbiorów miejscowego Heimatmuseum Münsterberg, w tym tekstylia z kolekcji podarowanej temu muzeum w 1932 r. przez Marthę Langer-Schlaffke, wdowę po pochodzącym z Ziębic znanym wrocławskim malarzu Josefie Langerze.

Nieliczne zachowane ubiory z okresu przed aneksją Śląska do Prus świadczą o otwarciu na tendencje, które dziś określilibyśmy jako „dizajnerskie”, jak użycie jedwabiów bizarre czy śmiała interpretacja motywów orientalnych. Zdecydowana większość zachowanych osiemnastowiecznych ubiorów, akcesoriów mody i dostarczających informacji o stroju dzieł malarstwa portretowego pochodzi z czasu wojen śląskich i po aneksji Śląska do Prus. Dowodzą, że mimo niepewnej sytuacji politycznej śląskie elity podążały za zmianami mody pilnie i szybko, bez opóźnień w stosunku do najważniejszych centrów, co widać w zmieniających się detalach kroju i wzornictwie tkanin. Jakość materiałów i wykonania ubiorów jest wysoka, co dotyczy także ubiorów i dekoracji wykonywanych w domowym zaciszu, nie przez profesjonalne warsztaty. O dominującym wpływie mody francuskiej świadczy użycie importowanych francuskich jedwabiów, modne fasony z aktualnymi detalami, wzornictwo haftów oraz kolorystyka ubiorów, zwłaszcza dominacja koloru różowego. Francuskie inspiracje mogły równocześnie docierać bezpośrednio znad Sekwany (w formie tkanin, haftowanych kuponów materiału, wzorników, akcesoriów mody), jak i za pośrednictwem dworu wiedeńskiego, a potem berlińskiego. W połowie stulecia zaczął zaznaczać się wpływ mody angielskiej, a w 4. ćwierci XVIII w. ewolucja ku uproszczonym fasonom i skromniejszym dekoracjom, także z motywami o inspiracjach antycznych, korespondowała z tendencjami klasycyzującymi.

Choć malarstwo portretowe daje świadectwo występowania także na Śląsku tendencji jednostek do upartego trzymania się mody z czasów własnej młodości lub wybiórczego przyjmowania modowych nowinek, można stwierdzić, że w kręgach lokalnych elit recepcja osiemnastowiecznej mody dokonywała się bez znaczących opóźnień w stosunku do europejskich centrów. Przy datowaniu na podstawie strojów zobrazowanych na portretach czy samych ubiorów pozwala to – oczywiście z ostrożnością – na przyjmowanie wcześniejszej daty ante et post quem.

Strefa uwag:

Uwaga dotycząca języka

Streszczenia w języku angielskim, francuskim i niemieckim.