Szafa z przedstawieniem Ostatniej Wieczerzy w Muzeum Narodowym we Wrocławiu

Artykuł

W koszyku

Szafa z przedstawieniem Ostatniej Wieczerzy w Muzeum Narodowym we Wrocławiu / Małgorzata Korżel-Kraśna. W: Roczniki Sztuki Śląskiej. T. 32 (2023), s. 183-200.

Autor

Korżel-Kraśna Małgorzata Autor

Forma i typ

Artykuły Publikacje naukowe

Temat

Sauermann, Heinrich (1842-1904) Muzeum Narodowe (Wrocław) Sztuka niemiecka Szafy Historyzm (styl) Ostatnia Wieczerza Renesans Stolarstwo Rzeźba niemiecka Szlezwik-Holsztyn (Niemcy ; kraj związkowy)

Gatunek

Artykuł z czasopisma naukowego Artykuł problemowy Artykuł z czasopisma o sztuce

Dziedzina i ujęcie

Kultura i sztuka Historia

Okres

d1641 d1900

Dokument nadrzędny: Roczniki Sztuki Śląskiej. T. 32 (2023) / [redaktor naczelny Bożena Guldan-Klamecka] ; Muzeum Narodowe we Wrocławiu.

Mebel z XIX w. w stylu niemieckiego historyzmu, nawiązujący wykonaniem do szaf z XVII w.

W zbiorach Muzeum Narodowego we Wrocławiu znajduje się zabytek, określany ze względu na rodzaj dekoracji jako „Abendmahl-Schrank” – szafa z przedstawieniem „Ostatniej Wieczerzy”. Powstał on około 1900 r. w prowincji Szlezwik-Holsztyn, prawdopodobnie we Flensburgu. Jest przykładem mebla z okresu historyzmu, odwzorowującego popularny regionalny model szafy powstałej w 1641 r., który kształtował się tam od XVI stulecia. Charakteryzuje się on oryginalną kompozycją ścianki frontowej i jej zdobnictwem. ukazane są na niej bowiem liczne sceny figuralne, alegorie i ornamenty, wykonane w głębokim reliefie w masy wie drewna orzechowego. Ścianka frontowa tej szafy cechuje się podziałem na kilka pól w następującym trzykondygnacyjnym układzie: w jej górnej i dolnej części montowano dwoje drzwiczek przedzielonych pionowym pasem dekoracyjnym, a w środkowej kondygnacji – pojedyncze drzwiczki, ujęte po bokach dwoma pionowymi pasami dekoracji. Dekoracja drzwiczek centralnych środkowej kondygnacji – ze sceną „Ostatniej Wieczerzy” – powtarzająca się w wielu egzemplarzach mebla, przyczyniła się do nadania temu typowi szafy wspomnianej wcześniej nazwy. Rzeźbione zdobienia pokrywały także inne części frontu mebla. Przy krawędziach pionowych, na skrajach ścianki frontowej – w każdej z trzech kondygnacji – występowały szerokie pasy lizen, dekorowane hermami, a na pozostałych czterech płycinach drzwiczek sceny biblijne.

We wrocławskim zabytku górną kondygnację frontu szafy ozdabiają: pośrodku alegoria Miłości (Caritas), ustawiona nad kartuszem z datą „1641”; na drzwiczkach sceny z Nowego Testamentu – na lewych – „Pokłon pasterzy”, na prawych – „Ucieczka do Egiptu”. w dolnej kondygnacji frontu umieszczono na drzwiczkach pojedyncze alegorie: Nadziei (Spes) i Męstwa (Fortitudo).

Za pierwowzór kompozycji szafy z przedstawieniem „Ostatniej Wieczerzy” uznawane jest rozwiązanie znane z szafy wykonanej przez anonimowego mistrza w 1568 r. dla Markusa Schwina (lub Swyna) z miejscowości Lehe w regionie Dithmarschen. Szafę tę cechował typowy układ drzwiczek, umieszczonych w trzech kondygnacjach, z uchylnymi drzwiczkami centralnymi, które jednak nie były jeszcze dekorowane przedstawieniem nowotestamentowej wieczerzy, lecz herbami fundatorów. Natomiast na płycinach pozostałych drzwiczek szafy z Lehe ukazane zostały sceny z Nowego i ze Starego Testamentu.

Pierwszą szafę z przedstawieniem „Ostatniej Wieczerzy” wykonał około 1600 r. Heinrich Ringerink (ur. przed 1583 – zm. 1629). Był on stolarzem i rzeźbiarzem, prowadzącym warsztat rzemieślniczy we Flensburgu. Wykonywał nie tylko meble, ale również ołtarze, ambony, chrzcielnice, epitafia, zdobione wysokiej klasy rzeźbą, wykazywał bowiem niezwykły talent w tej artystycznej dziedzinie. Szafa autorstwa Ringerinka miała na froncie, zgodnie z kanonem, pięcioro drzwiczek ustawionych w trzech kondygnacjach, zdobionych scenami: „Jezus w Ogrodzie Oliwnym”, „Pojmanie Jezusa” (w górnej kondygnacji), „Ostatnia Wieczerza” (na centralnych drzwiczkach w kondygnacji środkowej) oraz „Przesłuchanie przed Kajfaszem” i „Obmycie rąk przez Piłata” (w dolnej kondygnacji).

Kolejna znana szafa z przedstawieniem „Ostatniej Wieczerzy” była dziełem innego regionalnego mistrza stolarskiego i rzeźbiarza – Berenda Cornelissena (ur. ok. 1592/1593 – zm. 1684), pracującego w miejscowości Husum. Najprawdopodobniej szafa Ringerinka zainspirowała Cornelissena do wykonania podobnego mebla. dzięki umieszczonej na meblu jego autorstwa dacie „1641” wiemy, kiedy powstał ten model. Jego frontową ściankę zdobiło pięcioro drzwiczek w znanym już trójstrefowym układzie. W górnej partii na płycinach drzwiczek ukazane były sceny: „Pokłon pasterzy” i „Ucieczka do Egiptu”, które przedzielała alegoria Miłości. W środkowej części, na centralnych drzwiczkach została przedstawiona „Ostatnia Wieczerza”, a po jej bokach alegorie: Wiary (Fides) i Roztropności (Prudentia). w dolnej kondygnacji na dwojgu drzwiczkach umieszczone były alegorie Nadziei i Męstwa.

Po porównaniu szafy autorstwa Berenda Cornelissena z 1641 r. z szafą ze zbiorów Muzeum Narodowego we Wrocławiu, można jednoznacznie stwierdzić, że wrocławski mebel jest kopią tego właśnie siedemnastowiecznego modelu.

Poszukiwania producenta szafy z kolekcji wrocławskiej wskazują na fabrykę Heinricha Thomasa Sauermanna (1842–1904) we Flensburgu, założoną w 1873 r., której wyroby łączyły formy renesansowe z miejscowymi tradycjami ludowymi i odznaczały się wysokim poziomem artystycznym wykonania. Właściciel fabryki był uzdolnionym rysownikiem, projektantem mebli i kolekcjonerem zabytków z regionu Szlezwik-Holsztyn (jego zbiory, wykupione przez miasto Flensburg w 1876 r. stały się zalążkiem przyszłego muzeum miejskiego, założonego w 1903 r.).

Heinrich Sauermann z wielką pasją działał na polu upowszechniania tradcji stylu renesansowego (w 1878 r. założył stowarzyszenie, którego celem była popularyzacja dawnego rękodzieła). Wywarł też duży wpływ na rozwój stolarstwa regionu w czasach historyzmu, nie tylko poprzez działalność swojej fabryki, ale również po przez edukację przyszłych rzemieślników tej branży. założył bowiem przy swojej fabryce pracownię praktyk zawodowych, którą w 1890 r. przekształcił, za zgodą władz pruskich, w państwową szkołę dla stolarzy i rzeźbiarzy (Kunstgewerbeschule). Meble jego autorstwa były wielokrotnie wyróżniane na wystawach krajowych i międzynarodowych.

Strefa uwag:

Adnotacja wyjaśniająca lub analiza wskazująca

Mebel z XIX w. w stylu niemieckiego historyzmu, nawiązujący wykonaniem do szaf z XVII w.

Uwaga dotycząca języka

Streszczenia w języku angielskim, francuskim i niemieckim.